Yağ sürülmüş, yani yağla mesh etmek suretiyle bir işe hasredilmiş, dinî bir görevi ifaya elverişli hale getirilmiş, dinî bir görevle vazifelendirilmiş, Tanrı’nın bir görev tevdi etmek üzere el koyduğu kişi mânasına [1] gelen Mesih kavramı birçok dini inanışa göre de beklenen kurtarıcı kişi olarak inanılmaktadır. İslam anlayışında Mesih kavramı Hz. İsa için kullanılırken, Mehdi kelimesi ahir zamanda yani kıyamete yaklaşıldığı dönemde, Peygamber Efendimizin soyundan olup deccalin yeryüzündeki fitnesini bitirecek kişi olarak kullanılmaktadır.
Yahudilik literatürüne göre ise kurtarıcı olarak gelecek olan Mesih-Mehdi, Yahudileri yabancı işgalinden kurtaracak ve onların barış ve huzur içinde yaşayacakları krallık kuran bir kral olarak inanılmaktadır. Diğer inanışlarda Mehdi dünya üzerindeki her türlü baskı ve zulme son veren, ilgili dinin yeryüzüne hâkim olmasını sağlayan kişi olarak görülse de Yahudi inancında ise Mehdiye herhangi bir dini rol verilmeyerek sadece dünyevi bir kurtarıcı olarak görülmektedir.
Kutsanmış veya Tanrının kendisine bir görev tevdi ettiği, dünyaya geleceğine inanılan Mehdi anlayışı tarihin farklı dönemlerinde kendini Mehdi olduğuna inandığı, inanmakla kalmayıp bu düşünce ile birçok kitleyi peşine takan birçok kişiyi de ortaya çıkarmıştır. Bu iddia ile ortaya çıkıp birçok insanı peşine takan bu kişiler kendi içlerinde farklı grup, topluluk ve anlayışların ortaya çıkmasına sebebiyet vermiştir. Yakın tarihimiz bu gibi örneklerle doludur.
Bunun en büyük örneklerinden biri hiç kuşkusuz Sabatayizm’in kurucusu olan Sabatay Sevi’dir(Şabtay Svi). Sabatay Sevi, 1626’da İzmir’de büyük ihtimalle İspanyol kökenli (Sefarad) bir yahudi ailesinin oğlu olarak dünyaya geldi. Doğduğu ev halen İzmir’in eski Yahudi mahallesinde bulunur. Küçük yaştan itibaren dinî ve mistik konularda eğitim gördü, şehrin en tanınmış hahamlarından Yosef Escapa’dan ders okudu.[2]
1648 yılında Kabalacı[3] yorumlara dayanarak 22 yaşında Mesihliğini ilan etti. Her ne kadar o dönem baskı ve zulme maruz kalan Yahudiler arasında Mesih beklentisi güçlenmiş olsa da Sabatay Sevi’nin kendisini Mesih ilan etmesi eleştirilere neden oldu. Sevi bir süre sonra kimine göre kendi isteği ile kimine göre ise zorla İzmir’den uzaklaştırıldı. Bundan sonra Sabatay Sevi neredeyse ölümüne kadar sürecek olan seyahatlerine başladı. Selânik, İstanbul, Halep, Kudüs ve Kahire gibi şehirlerde yaşayarak buralardaki mistiklerle görüştü. Bu arada üç defa evlendi; ancak rivayete göre hiçbir eşiyle ilişkiye girmemiştir.[4] 1663 yılının sonbahar aylarında Kahire’ye doğru yola çıkan Sabatay Sevi, yolculuk sırasında kısa süre sonra kendisinin Mesih olduğunu onaylayacak olan Gazzeli Natan yani İbrahim Natan Aşkenazi ile tanıştı.[5] Kudüs’te iken Mesihliğini gizleme gereği duymadı. Hahamlar karşı çıksa da bu dönemde çevresindeki insan sayısı gün geçtikçe arttı.
1665 yılında tekrar İzmir’e geri döndü. Birkaç ay inzivada kaldıktan sonra taraftarlarıyla sokaklarda gezmeye başladı. Sabataycılık hızla yayılarak dünyanın çeşitli yerlerine yayıldı. 1666 yılında İstanbul’a giderken Sadrazam Fazıl Ahmet Paşa emri ile elleri ve ayakları zincirlenerek mahkûm edildi. 17 Eylül 1666 tarihinde padişahın gözetiminde padişahın hocası Vanî Mehmed Efendi ve Şeyhülislâm Minkārîzâde Yahyâ Efendi tarafından sorgulandı [6] Sorgu sırasında Sabatay Sevi’den bir mucize göstermesi istendi. Böylece Sabatay’ın hem kendisini hem de toplumunu kurtarması ancak göstereceği mucizeye bağlı görülmüştür. Çünkü mahkemeyi görünmeden takip eden Padişahta, Sabatay Sevi’nin “gerçek mesih” olduğunun tanınmasının belirleyeceği mucize konusu karşısındaki tavrına bağlı olduğunu tercüman vasıtasıyla bildirmiştir. Belirlenen mucize konusunu da şöyle açıklamıştır: Mesih çırılçıplak soyulacak ve becerikli okçular vücudunu nişan alacak, eğer atılan oklar vücuduna işlemez ise Padişah da onun Mesihliğini tanıyacaktır.
Padişah’ın bu teklifi karşısında şaşkına dönen Sabatay Sevi, Mesihlik iddiasını inkâr ediyor, basit bir haham olduğunu ve kendisine “Mesih” sıfatının Yahudilerce verildiğini açıklıyor. Kendisine yöneltilen sorulara verdiği cevaplarda Yahudileri suçlamakla yetiniyor. Padişah IV.Mehmed, bu cevaplardan tatmin olmuyor ve Hayatizâde vasıtasıyla Müslüman olmasını teklif ediyor.[7] Sorgu sonrası Sabatay Sevi’ye Müslüman olması teklif ediliyor. Başka kurtuluşu olmadığını anlayan Sabatay Sevi kelime-i Şahadet getirerek Müslüman oluyor. Müslüman olduktan sonra Aziz Mehmet adını aldı. Aynı şekilde eşi Sara’da onu takip ederek Müslüman olmuş ve Fatma adını almıştır.
Sabatay Sevi’nin Müslüman olmasından sonra taraftarları büyük bir hayal kırıklığına uğradı. Taraftarlarının çoğunluğu onu yalancılıkla itham ederken küçük bir grup onun yolundan giderek Müslüman olarak “Dönme” denilen Sabatayizm hareketinin temelini oluşturdular.
Dönme; din değiştirme anlamında değil, Müslüman olmasına rağmen “Sabatay Sevi’nin Yolu”nda devam eden yani dıştan Müslüman içten Sabatayistliğin (veya Yahudiliğin) ilkelerini kabul edip uygulayanlara verilen sıfattır. [8] Sabateyistler gizlenerek İmparatorluk içerisindeki kilit görevlendirmelere yerleşmiş hatta Bektaşilik içine de ustaca yuvalanıp zaman içerisinde özellikler Balkan Bektaşilik dergâhlarının da gizli ama asli unsuru olmuşlardır. Hareket ezoterik[9] karakter özellikleri gösterir. Gizlilik esastır. İnisiyatik gelenekleri, kabalistik öğretileri vardır. Topluluk içinde dayanışma ile devletin ve ekonominin kilit kurumlarına sızma girişimleri vardır.[10] Dönmeler yani Sabatayistler hem Yahudi hem de Müslüman geleneklerini takip ederek, Osmanlı toplumuyla bütünleşmek için gerekli olduğu için biri ile diğeri arasında geçiş yaptı. Görünüşte Müslümanlar ve gizlice Yahudi Sabetaycılar olan Dönmeler, Ramazan gibi geleneksel Müslüman bayramlarını gözlemlediler, aynı zamanda Yahudi Şabat, Brit Mila[11] ve büyük bayramları da tuttular. Dönme ritüellerinin çoğu, Kabala, Sabetaycılık, Yahudi geleneksel hukuku ve tasavvufun çeşitli unsurlarının bir birleşimidir.[12] Ayrıca Sabatay Sevi, Müslüman olduktan sonra ona inanan Sabatayistlere uyması için 18 maddelik bir kural bırakmıştır. Sabataycılar gizlice Yahudiliğe yakın kaldılar ve Yahudi ritüellerini gizlice uygulamaya devam ettiler.
[1] https://islamansiklopedisi.org.tr/mesih
[2] https://islamansiklopedisi.org.tr/sabatay-sevi
[3] Ezoterik bir disiplin, kurallar bütünü. İbranice almak, kabul etmek anlamına gelir. En büyük özelliği büyü ile yakından ilgili olmasıdır.
[4] https://islamansiklopedisi.org.tr/sabatay-sevi
[5] https://tr.wikipedia.org/wiki/Sabatay_Sevi
[6] https://islamansiklopedisi.org.tr/sabatay-sevi
[7] http://www.hazardernegi.org/gunumuzde-sabataycilik-donmelik-meselesi/
[8] http://www.hazardernegi.org/gunumuzde-sabataycilik-donmelik-meselesi/
[9] İçsel ve gizli
[10] https://www.okuryazarkitaplar.com/payimiza-dusen-akillilar-4/
[11] Şabat, Yahudilikte dinleme günü olan cumartesi günüdür. Brit Mila, “sünnet sözleşmesi” dir. Yahudi çocukları doğduktan sekiz gün sonra yapılır.
[12] https://tr.wikipedia.org/wiki/Sabatayc%C4%B1l%C4%B1k
Marsilya Operasyonu – Bölüm 5 – “Vatanperver Ermeni Artin Penik” yazımız için tıklayınız
