Adnan Menderes (Tam adı: Ali Adnan Ertekin Menderes) 1899 yılında Aydın’ın Çakırbeyli köyünde toprak ağası, varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak doğdu. Adnan Menderes, İzmirli Katipzade İbrahim Ethem Bey ile Tevfika Hanım’ın oğludur. Önce annesi veremden, sonra da babasını kalp rahatsızlığından dolayı kaybeder. Ablası Melike’yi de 5 yaşında veremden dolayı kaybeder. Ailenin hayattaki ferdi Adnan Menderes kalır. Anne ve babasından sonra ablasını da kaybetmesi Adnan Menderes ‘i çok üzer. Menderes’e bundan sonra ninesi Fitnat Hanım bakmaya başlar. Ancak Fitnat Hanım’da 1917’de veremden hayatını kaybeder. Menderes’in dramı gençliğinde başlamıştı bile.
Pek bilinmez ama Menderes I. Dünya Savaşı’ndan önce, Karşıyaka’da forvet, Altay’da kaleci olarak futbol oynamıştır. Eğitim hayatına, İzmir İttihat ve Terakki Mektebi’nde başlayan Adnan Menderes, sonra İzmir Amerikan Koleji’nden mezun oldu. I. Dünya Savaşı sırasında yedek subay eğitimi gördü, ancak yakalandığı sıtma hastalığı nedeniyle savaşa katılamadı. Ancak, Adnan Menderes Kurtuluş Savaşına katıldı, savaş sonrasında başarılarından dolayı İstiklal Madalyası almaya hak kazandı. 1929 yılında İzmir’in ünlü ailelerinden, Fatma Berin Evliyazade ile evlendi. Çiftin bu evliliğinden Yüksel (d.1930), Mutlu (d. 1946) ve Aydın (d.1946) adında üç oğlu dünyaya geldi.
Adnan Menderes Siyasete Giriyor
Adnan Menderes Cumhuriyet tarihinin çok partili siyasete geçiş yolunda kurulan ikinci muhalefet partisi olan ve Fethi Okyar tarafından kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Aydın İl Başkanlığını yürüttü. Parti’nin kapatılmasından sonra Cumhuriyet Halk Partisi’ne geçti. 1931 seçimlerinde Aydın Milletvekili seçildi. 1945 yılına kadar Cumhuriyet Halk Parti’sinde milletvekilliği görevini yürüttü. 1945’te Şükrü Saraçoğlu hükümeti döneminde gündeme getirdiği Toprak Kanun tasarısına, bazı milletvekillerle beraber karşı çıktı. Karşı çıkan milletvekilleri arasında en öne çıkan Adnan Menderes ‘ti. Bu tasarı CHP içinde ayrılıklara neden oldu. 7 Haziran 1945’te Celal Bayar, Refik Koraltan, Adnan Menderes ve Fuat Köprülü meclise “Dörtlü Takrir” olarak da anılan bir önerge verdi. Parti içi muhalefetten ve Dörtlü Takrir yüzünden önce Adnan Menderes ile Fuat Köprülü sonra da Refik Koraltan partiden ihraç edildi. Sonrasında gelişen olaylar sonucunda Celal Bayar’da partiden istifa etti.
Partiden ayrılan bu dört kişi 7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’yi kurdu. 21 Temmuz 1946’da yapılan seçimlerde Demokrat Parti, mecliste 64 sandalye elde etti. Celal Bayar, Fuat Köprülü İstanbul’dan, Adnan Menderes Kütahya’dan, Refik Koraltan’da Mersin’den milletvekili seçildi. Ancak 1946 seçimlerinde uygulanan “açık oy – gizli tasnif” usulü nedeniyle seçimlere şaibe karıştı. 4 yıl sonra 14 Mayıs 1950’de yapılan seçimlerde Demokrat Parti %52 gibi büyük bir oranda oy alarak iktidar oldu. CHP’nin 27 yıllık tek parti dönemi bu seçimle sona erdi. Seçim sonrası Meclis Başkanlığına Refik Koraltan, Cumhurbaşkanlığı ise Celal Bayar seçildi. Cumhurbaşkanı Bayar başbakan olarak Adnan Menderes ‘i görevlendirdi. Menderes on yıllık Demokrat Parti iktidarının tek başbakanı oldu.
27 Mayıs 1960 Darbesi
27 Mayıs 1960 sabaha karşı saat 4’te Kurmay Albay Alparslan Türkeş radyodan okuduğu bildiri ile TSK olarak yönetime el koyduklarını belirtti. Darbe asker içinde, Milli Birlik Komitesi adında bir grup asker tarafından gerçekleştirilmişti. Komite, darbe sonrası komite liderliğine ve devlet başkanlığına Cemal Gürsel’i getirdi. Askerin yönetime el koyduğu sırada yurt gezisi kapsamında Kütahya’da bulunan Adnan Menderes, Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak Ankara’ya götürüldü. Menderes ve diğer tutuklu DP üyeleri ile birlikte Yassıada’da hapsedildi. Komite tarafından kurulan Yüksek Adalet Divanı, Salim Başol başkanlığında, Yassıada’da yargılamalara başladı.
Yaklaşık 9 ay süren yargılamalar sonucunda 14 kişinin idamına 31 kişinin ömür boyu hapis cezasına karar verildi. Ancak Milli Birlik Komitesi Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, Maliye Bakanı Hasan Polatkan ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’nun dışındakilerinin idam cezasını affetti. Celal Bayar’ın cezası yaş haddinden dolayı ömür boyu hapse çevrildi. Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu hakkındaki idam kararı Milli Birlik Komitesince onaylandı. Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu 16 Eylül 1961’de, Adnan Menderes ‘te 17 Eylül’de İmralı’da idam edildi. Bir Mayıs ayıyla iktidara gelen Adnan Menderes yine bir Mayıs ayı ile iktidardan düşürüldü.
Adnan Menderes Ailesinin Dramı ve Mart Talihsizliği
Adnan Menderes ailesinin dramı baba Menderes’in idamı ile bitmez. Ailenin en büyük oğlu Yüksek Menderes, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Cenevre Üniversitesi “Sciences Politiques” fakültelerinden mezun oldu. Belgrad Büyükelçiliği Başkatipliği yaptı. Sonraları siyasete atıldı. Adalet Partisi’nden Aydın milletvekili seçildi. AP’den ayrıldıktan sonra Ferruh Bozbeyli tarafından kurulan, kardeşi Mutlu Menderes ile beraber kurucuları arasında yer aldığı Demokrat Parti’nin genel başkan yardımcısı oldu.
1963’te İpek Kumarcıbaşı ile evlendi. Evliliğinden Lale ve Işık adından iki kızı oldu. Kızları Lale engelli doğmuştu. İpek hanım kendini kızı Lale’ye adadı. Kızının iyileşmesi için elinden geleni yaptı. Ancak zamanla evlilikleri yavaş yavaş bozulmaya başladı. Tarihler 8 Mart 1972’i gösterdiğinde, Ankara’da oturduğu Kavaklıdere’deki Güney Apartmanın’ da 10 numaralı evinin mutfağında, babası Adnan Menderes ‘in resmi ve başucunda bir Kur’an-ı Kerim olduğu halde havagazı ile intihar etti. Yazdığı veda mektubunda “Hayatta kaderin bütün kötü cilveleri beni buldu. Kötü hadiseler karşısında daha fazla tahammül gösteremeyeceğim.” Cümleleri ile başlayan veda mektubunda annesine “Sevgili anneciğim, ölümüm yaklaştı. Biraz sonra öleceğim. Şunu bil ki, babamdan daha kötü şartlarda gidiyorum. Çocuklarım sana emanet, metin ol ve beni affet! İpek için kötü düşünme” diye yazdı.
Son olarak eşi İpek’e “Yıllar öce beni seven, benimde sevdiğim eşsiz sevgilim İpeğim, canım ipeğim. Sana bazı günlerimizin hatırası olarak benden kalan biçare buseyi bırakıyorum. Ne olur eşsiz sevgilim, aşkımızın eseri olan çocuklarımızı sen kabullen. Seni sevdim. Yanında uzak olsam da yine sana yakınım. Gerisi boş. Bir an için var sonra yokuz. Ne olur kabir acımı paylaş. Seni severek, sana veda ederim.” Diyerek mektubu bitirdi. İntihar nedeni olarak da eşiyle bozulan evliliği, engelli doğan çocukları gösterilmekte.
Yüksel Menderes’in intihar ettiği söylense de ölümünden 15 gün önce çalışma yaptığı arkadaşı eski milletvekili Şaban Karataş “mektuptaki yazı ile Yüksel’in el yazısı tutmuyor” dedi. Fakat Berin Hanım “bırakın öyle kalsın, üzerimize daha fazla gidip yaramızı deşmeyin” demesi üzerine, konu intihar olarak kapandı.
Mutlu Menderes’in Şüpheli Ölümü
Mutlu Menderes ailenin ikinci çocuğudur. 1966 Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi mezunudur. 1968 yılında, Üniversite’de tanıştığı Münevver Hanım ile evlendi. Bir erkek çocukları oldu. Çocuğun adına dedesinin adı verildi. Adnan Menderes. Ağabeyi Yüksel Menderes ile Demokratik Parti’nin kurucuları arasında yer aldı ve İzmir teşkilatında görev yaptı. Daha sonra Mutlu Menderes, Sadettin Bilgiç’le birlikte Adalet Partisi’ne geçti. 1973 seçimlerinde tıpkı babası ve ağabeyi gibi Aydın milletvekili seçildi. 1977 seçimlerinde, Aydın Menderes Konya’dan, Mutlu Menderes ise Aydın’dan milletvekili oldu.
Yüksel Menderes’in ölümünden tam 6 yıl sonra, Mutlu Menderes’e 27 Şubat 1978’de akşam vakti Çankırı Caddesi’nde karşıdan karşıya geçerken araba çarptı. Ağır yaralanan Mutlu Menderes, 2 gün komada kaldıktan sonra, 1 Mart (yine bir mart ayı) çarşamba günü vefat etti. Kazanın mecliste bütçe müzakerelerinin yapıldığı bir dönemde gerçekleşmesi, kafalarda bazı soru işaretlerine yol açtı.
Ailenin Son Ferdi: Aydın Menderes
Adnan Menderes ‘in idamı ile başlayan talihsizlik zinciri ailenin en küçük oğlu Aydın Menderes’inde yakasını da bırakmadı. Aydın Menderes, Ankara Kolejini bitirdikten sonra yüksek öğrenimini Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi’nden 1968 mezun oldu. Diğer kardeşleri gibi siyasete 1970 yılında Demokratik Parti’nin Aydın İl Başkanlığını yaparak girdi. 1977 seçimlerinde, Aydın Menderes Konya’dan, Mutlu Menderes ise Aydın’dan milletvekili oldu. 12 Eylül sonrasında aldığı 10 yıl siyaset yasağından sonra, 1993’te Büyük Değişim Partisi’ni kurdu. 1995 seçimlerinden önce Refah Partisi’ne geçti ve İstanbul Milletvekili seçildi. Partinin Genel Başkan Yardımcısı oldu.
15 Mart 1996 (yine bir mart ayı) tarihinde Refah Partisi İstanbul Milletvekili Metin Işık ile, Ankara’dan partinin Antalya Belek’te düzenlediği toplantıya giderken, Afyon’un Sandıklı ilçesinde trafik kazası geçirdi. Metin Işık ve şoför Metin Akçorak hafif yaralanırken, Aydın Menderes’in kaza sonucu bel omuru kırıldı ve boynundan aşağısı felç oldu. Kazadan sonra da Refah Partisi, Fazilet Partisi ve Doğru Yol Partisi’nde de siyasete devam etti. Siyasetten sonra bazı gazetelerde yazılar yazdı. Kaza sonucu boynundan aşağısı felç olan Aydın Menderes ölünceye dek, 15 yıl boyunca tekerlekli sandalyeye mahkûm yaşamak zorunda kaldı. Ailenin son ferdi Aydın Menderes’te geçirdiği rahatsızlık sonucu 23 Aralık 2011’de 65 yaşında Ankara’da tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti. Cenazesi İstanbul’a getirilerek Topkapı mezarlığındaki babası Adnan Menderes ‘in yanına defnedildi.
Rothschild Ailesi: Para İmparatorluğunun Doğuşu yazımız için tıklayın
